Tour an Arvor
La Tour d'Armor
 


I

Piv ac'hanoc'h-hu a welas, - mordud,
E beg an tour, e ribl an treazh
E beg tour krenn kastell Arvor
Daoulinet itron Azenor ?

- An itron hon eus-ni gwelet, - aotrou,-
E prenestr an tour daoulinet
Drouglivet he jod, du he sae,
Sioul he c'halon koulskoude.-

II

Arru kannadourien un deiz, - en hañv,-
Uhelañ gwad demeus a Vreizh,
Sternoù arc'hant, dilhad melen ;
Kezek glas, frank ha ruz o froenn

Ar gedour aba o gwelas, - o tont,-
Da gaout ar roue a eas
- Setu daouzek o tont d'al lae,
Digoret vo ar perzhier d'he ?

- Ra vo ar perzhier digoret,- gedour,-
Ra vint seder digemeret
Ra vo savet an daol timat
Pa zigemer, digemer mad.

- A-berzh mab hor roue 'm omp deut, - aotrou,-
Da c'houlenn ho merc'h da bried,
Da c'houlenn ho merc'h gant enor,
Da bried ho merc'h Azenor.

- Losket a-walc'h a vo gantañ, - va merc'h,-
Paotr uhel ha koant, a glevan;
Koant hag uhel va merc'h ivez,
Kuñv evel evn, gwenn evel laezh.-

Eskob Is eured a lidas,- laouen-
Ha pemzek deiz krenn a badas ;
Pemzek deiz banvez ha koroll ;
An delenourien en o roll.

- Da eo ganeoc'h va gwreg iolis, - bremañ,-
Ma 'z aimp-ni d'ar gêr war hor c'hiz ?
- Ne ran forzh, va fried nevez,
Lec'h a yefec'h, me yey ivez.-

He mamm-gaer evel m'he gwelas - arru-
Gant an erez-tag a vougas
Ober a ray an holl bremañ
Fouge gant ar beg melen-man !

An alc'houez nevez a garer, - setu !-
An alc'houez gozh a zisprizer,
Ha koulskoude peurliesañ
An alc'houez gozh zo an aesañ.-

Ne oa ket eiz miz achuet, - me gred,-
D'he lez-vab he deus lavaret :
- Da ve ganeoc'h-hu, paotr a Vreizh
Diwall al loar demeus ar bleiz ?

Laket evezh, ma em c'hredet, - sellet,-
Ober a reot mar n'hec'h eus graet
Laket evezh d'ho prud, aotrou,
Miret ho neizh deus ar goukou.

- Ma e-leal am c'helennet, - itron -
Bremaik hi a vo bac'het
E-barzh an tour krenn vo laket,
Hag a-benn tri deiz vo devet.

III

Ar roue kozh 'dal ma glevas - ar vrud -
Leizh e galon gouelañ 'reas
Ha sachat deus blev gwenn e benn :
- Gwa me ! gwa me ! dre ma on hen !-

Ar roue kozh a c'houlenne - paour-kaezh !-
Gant ar verdeidi neuze :
- Merdeidi, na nac'het ket :
Daoust hag emañ va merc'h devet ?

- Ho merc'h ned eo ket devet c'hoazh,-
Devet a vo a-benn warc'hoazh ;
'Mañ-hi atav e beg an tour,
O kanañ he c'hlevis neizheur.

O kanañ he c'hlevis neizheur, - aotrou -
Kanañ sioul, - o ! - kanañ flour :
«Ho pezet, ho pezet truez,
Truez outo, o va Doue ! »

IV

Azenor o vonet d'an tan, - an deiz -
Ken dibreder evel un oan,
Gwenn he dilhad, ha diarc'hen,
Flak war he skoaz he blev melen.

Azenor o vonet d'an tan - paourez -
Holl a lare bras ha bihan
Pec'hed eo, sur, pec'hed marvel
Deviñ ur c'hwreg tost da c'henel !-

Holl hirvoude bras ha bihan, - en hent -
Nemet he mamm-gaer he-unan :
- Ned eo ket pec'hed nemet mad,
Mougañ an naer gant he c'hofad

Plantet c'hwezh, tanourien seder, - plantet.-
Ma pego an tan ruz ha taer !
- Plantomp c'hwezh, paotred, d'an tizh-vat,
Ma pego an tan-mañ ervat

Kaer en devoant c'hwe'añ ha c'hwe'iñ - c'hwe'añ -
Na bege an tan dindani;
C'hwe'iñ, c'hwe'añ, c'hwe'añ, c'hwe'iñ,
Na zeue an tan da begiñ.

Ar penn-barnour dal' ma welas - ar bec'h -
Souezhet a-grenn a chomas
- Boemet, 'mechañs, an tan ganti ;
Pa na zev ket, ret he beuziñ !

V

- Petra war vor hec'h eus gwelet ? - merdead, -
Ur vag heb roeñv na gouel ebet
Ha war an aros, da sturier,
Un ael, e eskell digor-kaer.

Ur vag war vor a welis pell, - aotrou ;-
Ur c'hwreg enni gant he bugel,
He bugelig deus he bronn wenn,
'Vel ur goulm ouzh ribl ur grogen.

Deus he geinig noazh a boke, - boke -
Ha dezhañ ker kaer a gane
Toutouik-lalla, va mabig
Toutouik-lalla 'ta, paourig.

Mar ve da dad ha da welfe, - va mab,-
Ganout-te fouge en defe
Mes siwazh ! n'az kwelo nepred,
Da dad, paourig, a zo kollet.-

VI

Kastell Arvor zo saouzanet - avat -
Ma eo bet biskoazh kastell 'bet,
Strafuilh bras a zo er c'hastell
Ar vamm-gaer zo' vont da vervel.

- An ifern em c'harz zo digor, - lez-vab, -
En an' Doue ! deut-hu d'am skor !
Deut-hu d'am skor, me zo daonet!
Ho pried c'hlan am eus gwallet ! -

Ne oa ket he genou sarret - setu -
Setu o tont un naer flemmet
O c'hwibanat, stlejas e meaz
Hag he flemmas hag he mougas.

Hag he lez-vab e-meaz raktal, - ha kuit -
Ha kuit trezek ar broioù all
Hag eñ war zouar ha war vor,
O klask keloù deus Azenor.

Klasket en doa war-zu sav-heol - e c'hwreg -
Klasket en doa war-zu c'huzh-heol;
Klasket en doa war-zu c'hreizteiz,
Er c'holern ivez he c'hlaske.

Pa zouare en enez vras, - war-dro,-
Ur paotrig eno war an treazh,
Hag eñ o c'hoari 'tal ar red,
O tastum kregin 'n e roched.

Melen e vlev, glas e lagad, - glas-mor, -
Heñvel ouzh Azenor, avat
Ken a lak kalon mab a Vreizh
Da huanadañ en e c'hreiz.

- Piv eo da dad, va bugel-me, - piv eo -
- N'am eus hini nemet Doue -
Kollet tri bloaz zo neb a oe
Va mamm a ouel o koun da se

Na piv da vamm, na pelec'h eo ? - mabig.
- Kannerez, aotrou, 'n hani eo,
Na hi du-se gant an toalioù.
- Na deomp-ni d'he c'havout hon-daou.-

Ha da beg e dorn ar bugel - a-raok -
Hag i da zont trem 'ar stivell ;
Hag o tont e virve ar gwad,
E dorn ar mab ouzh dorn an tad.

- Va mammig kaezh, sav alese, - ha sell :-
Setu va zad ! askavet eo !
Setu va zad a oa kollet;
Ra vezo Doue kanmeulet !-

Kanmeulet ganto oe Doue, - ker mat,-
A zas an tad d'ar vugale
Distroiñ reont laouen da Vreizh.
Bennozh an Drinded gant an treizh !



Le sujet

I
Qui d'entre vous, hommes de mer, a vu, au haut de la tour qui s'élève au bord du rivage, au haut de la tour ronde du château d'Armor, madame Azénor agenouillée ?
- Nous avons vu madame agenouillée, seigneur, à la fenêtre de la tour ; ses joues étaient pâles, sa robe noire et son coeur calme cependant.-

II
Un jour d'été, arrivèrent des ambassadeurs du plus noble sang de la Bretagne ; harnais d'argent, habits jaunes ; chevaux gris aux larges narines rouges.
La sentinelle, dès qu'elle les vit venir, alla trouver le roi.
- En voici douze qui montent, les portes leur seront-elles ouvertes ?
- Que les portes leur soient ouvertes, sentinelle ; qu'ils soient gracieusement reçus ; que la table soit à l'instant dressée : quant à recevoir, il faut recevoir bien.
- Nous venons de la part du fils de notre roi, seigneur, demander votre fille en mariage, demander, avec révérence, en mariage votre fille Azénor.
- Ma fille lui sera accordée avec plaisir : il est grand et beau, me dit-on ; belle et grande est aussi ma fille, douce comme un oiseau, blanche comme du lait. -
L'évêque d'Is célébra joyeusement les noces, et elles durèrent quinze jours, quinze jours de festins et de danses ; les joueurs de harpe à leur poste.
- Maintenant, ma gentille épouse, voulez-vous que nous retournions chez moi ? - Cela m'est égal, mon jeune époux, partout où vous irez, j'irai avec plaisir. -
Quand sa belle-mère la vit arriver, elle étrangla, elle étouffa d'envie :
- Maintenant tout le monde va s'enorgueillir de ce bec jaune-ci !
Les clefs nouvelles on les aime, - voilà; - les vieilles clefs on les dédaigne, et cependant le plus souvent les vieilles clefs sont les plus commodes. -
Huit mois ne s'étaient pas écoulés, je crois, qu'elle dit à son beau-fils :
- Aimeriez-vous, fils de la Bretagne, à défendre la lune du loup ?
Prenez garde, si vous m'en croyez, tenez, si cela ne vous est pas encore arrivé, cela vous arrivera ; prenez garde à votre réputation, seigneur, préservez votre nid du coucou.
- Si votre conseil est loyal, madame, on va l'emprisonner sur l'heure ; l'emprisonner dans la tour ronde, et dans trois jours elle sera brûlée vive. -

III
Quand le vieux roi apprit la nouvelle, il versa d'abondantes larmes, et arrachant ses cheveux blancs: - Malheur à moi ! malheur à moi ! j'ai trop vécu !
Le vieux roi demandait - pauvre roi - aux mariniers alors :
- Mariniers, ne me cachez rien : ma fille est-elle brûlée ?
- Votre fille n'est pas brûlée encore, Seigneur ; elle sera brûlée demain : elle est toujours au haut de la tour, je l'ai entendue chanter hier au soir.
Hier au soir, je l'ai entendue chanter, seigneur, chanter, d'une voix tranquille, - sachez-le, - d'une voix veloutée : « Ayez, ayez pitié, pitié d'eux, ô mon Dieu »

IV
Azénor, ce jour-là, se rendait au bûcher, aussi sans souci qu'un agneau ; en robe blanche et pieds nus ; ses cheveux blonds flottant sur ses épaules.
Azénor allant au bûcher, - pauvrette, - petits et grands, tous répétaient : C'est un crime, un grand crime de brûler une femme prête d'accoucher !-
Tous sanglotaient, grands et petits, sur son passage, excepté sa belle-mère :
- Ce n'est point un crime, disait-elle, mais une bonne action, d'étouffer la vipère et sa portée.
Soufflez, joyeux chauffeurs, soufflez, que le feu prenne rouge et vif ! - Soufflons, enfants, soufflons bien, que ce feu prenne comme il faut ! -
Ils avaient beau souffler et s'essouffler et souffler, le feu ne prenait pas sous elle ; souffler et s'essouffler, s'essouffler et souffler, le feu ne venait point à prendre.
Quand le chef des juges vit la difficulté, il demeura tout stupéfait
- Elle a ensorcelé le feu sans doute ; puisqu'elle ne brûle pas, il faut la noyer.-

V
- Qu'as-tu vu, marin, sur la mer ?
- Une barque sans rames et sans voiles ; et sur l'arrière, pour pilote, un ange debout les ailes étendues.
J'ai vu, seigneur, au loin sur la mer, une barque, et dans cette barque, une femme avec son enfant, son enfant nouveau-né suspendu à son sein blanc, comme une colombe au bord d'une conque marine.
Elle baisait et rebaisait son petit dos nu, et lui chantait d'une voix si douce : - Dors, dors, mon petit enfant, dors donc, mon pauvre petit !
Si ton père te voyait, mon fils, comme il serait fier de toi ! mais hélas ! il ne te verra jamais ; ton père, pauvre enfant, est perdu. -

VI
Le château d'Armor est en vérité, dans un effroi tel que n'en eut jamais nul château ; la consternation règne au château: la belle-mère va mourir.
- Je vois l'enfer à mes côtés ouvert, beau-fils ; au nom de Dieu, venez à mon secours ! venez à mon secours, je suis damnée ! votre sainte épouse, je l'ai déshonorée !
Elle n'avait pas fermé la bouche, que voilà qu'on en vit sortir en rampant un serpent armé d'un dard et sifflant, qui la piqua et l'étouffa.
Aussitôt son beau-fils de sortir et de partir ; il partit pour les pays étrangers ; il parcourut la terre et les mers, cherchant des nouvelles d'Azénor.
Il avait cherché sa femme au levant ; il l'avait cherchée au couchant, il l'avait cherchée au midi, maintenant il la cherchait au nord.
Tant qu'il prit terre au environs de la grande île. Un petit garçon se trouvait sur le rivage, s'amusant, au cord de l'eau courante, à ramasser des coquillages dans un pan de sa robe.
Ses cheveux étaient blonds ses yeux bleus, bleus comme la mer, bleus comme ceux d'Azénor, vraiment ; si bien qu'en le voyant, le coeur du fils de la Bretagne se mit à soupirer profondément.
- Qui est ton pere, mon enfant, qui est-ce ?
- Je n'en ai point d'autre que Dieu ; voilà trois ans qu'il est perdu, celui qui l'était : ma mère pleure quand elle pense à cela.
- Et qui est ta mère, et où est-elle, mon petit enfant ?
- C'est laveuse qu'elle est, seigneur ; elle est là-bas avec les nappes.
- Allons donc la trouver tous deux. -
Et lui de prendre l'enfant par la main, et celui-ci lui servait de guide ; et ils se dirigèrent vers le lavoir ; or, en marchant, le sang bouillait dans la main du fils au contact de la main du père.
- Chère petite mère, lève-toi et regarde : voici mon père ! il est retrouvé ! voici mon père qui était perdu; Dieu soit mille fois béni ! -
Et ils bénirent mille fois Dieu qui est si bon, qui rend le père à ses enfants ; et ils revinrent joyeux en Bretagne.
Que la Trinité protège les navigateurs!

Voir aussi Santez Henori, dans les Gwerzioù Breiz-Izel de Luzel


Source

Extrait du "Barzhaz Breizh", le premier grand recueil de chansons bretonnes, publié en 1839 par Hersart de la Villemarqué