Santez Henori
Sainte Henori
 


1

Selaouet holl hag a klevfet
Ur werz a zo nevez savet;
Ur werz a zo nevez savet,
Da santez Henori eo graet.

Biskoazh he zad n'eus he anduret,
Na klasket dezhi mad ebet,
Met he chaseal 'maez he vro,
Hag he frivañ eus he madoù.

Met allas! klañv ez eo chomet,
Ha gwall-aozet gant ar c'hleñved;
Ma lâr dezhañ ar brofeted,
Mar den ur vronn werc'h vo yac'het:

Mar den ur vronn werc'h vo yac'het,
Mar be digant un' e verc'hed .....

II

Ar roue a Vrest a lâre
Eus ar mintin, un deiz a oe :

- Me ya da gaout ma merc'h-henañ,
Hounnezh a garien da gentañ :
- Demat deoc'h-c'hwi, ma merc'h-henañ,
C'hwi eo a garien da gentañ.

Me 'zo aozet gant ur c'hleñved,
Ma lavar din ar brofeted
M'am be ur vronn werc'h, 'm be yec'hed,
Mar be digant un' ma merc'hed. -

- A se, m' zad, n'ho sikourin ket,
Eus un dra-all na lâran ket;
Eus un dra-all m'ho sikouro,
Hep gwaskañ ma c'horf, na madoù.

- Me ya d' gaout m' merc'h etre-henañ,
Hounnezh a garien ar muiañ :
- Demat, ma merc'h etre-henañ,
C'hwi eo a garien ar muiañ;

Me zo gwasket gant ur c'hleñved,
Ma lavar din ar brofeted
M'am be ur vronn werc'h 'm be yec'hed,
Mar be digant 'un ma merc'hed. -

A se, 'm zad, n'ho sikourin ket,
Eus un dra-all na lâran ket;
Eus un dra-all m'ho sikouro,
Hep gwaskañ ma c'horf, na madoù.

- Me ya d' gaout ma merc'h Henori,
Biskoazh 'vat n' 'm eus karet dezhi
Met he chaseal 'maez ma bro,
Hag he frivañ eus he madoù. -

Ar Roue a Vrest a lâre,
En ti Henori, p' arrue:
- Demat deoc'h-c'hwi, ma merc'h Doue,
- Ha deoc'h ivez, ma zad roue! -

- Me 'zo gwasket gant ur c'hleñved,
Hag a lâr din ar brofeted
M'am be ur vronn werc'h 'm be yec'hed,
Ma ve digant un' ma merc'hed. -

- 'N aotrou Doue da vo meulet,
M'eo ret deoc'h. ma zad, ma c'havet !
It-c'hwi war bennoù ho taoulin,
Me ya d' zibrennañ ma feutrin. -

Vel m'oa he feutrin dibrennet
He bron gant 'r serpant 'zo dantet:
He bron gant 'r serpant 'zo dantet
Ur griadenn he deus leusket.

Emañ Henori 'n he gwele,
Na gave den he c'honzolje
Na gave den he c'honzolje,
Met he zad roue, hennezh 'rae.

- Tavet, Henori, n'ouelet ket,
Pa viot yac'h, viot dimet;
Pa viot yac'h, m'ho timezo
D' vravañ mab baron 'zo er vro. -

III
P' oa dimezet hag eureujet,
Bet un nebeut gant he fried;
Bet un nebeut gant he fried,
He vamm 'n eus dezhañ lavaret:

Leal, 'mezi, ma mab kloareg,
Bravañ ma tougez ar boned !
Me 'm eus gwel't da wreg er solier
Gant ur beleg o trougober! -

- Tavet, ma mamm, pec'hiñ a ret,
Ur plac'h a-feson am eus bet;
Me 'm eus bet ur plac'h a-feson,
Hag he c'har a-greiz ma c'halon.

Tavet, ma mamm, pec'hiñ a ret,
Ma faotr ar gambr ho poa gwelet. -
- Gant da baotr ar gambr na eus ket
Soutanenn na boned beleg. -

- Ma oufen ve gwir kement-se,
Oan aet betek ma zad roue...
Demat deoc'h-c'hwi, ma zad roue.
- Ha deoc'h ivez, ma mab Doue.

- Pe bunition 'zo dleet
D'ur wregig 'zo gwall eureujet? -
- Mard eo den-onest he fried,
Barn galet dezhi 'vo roet:

Barnet d'ar c'hleze pe d'an tan,
Pe d'ar groug, 'zo 'r marv buan.
- 'N aotrou Doue da vo meulet,
Ho merc'h Henori 'c'h eus barnet

- Mar eo Henori 'm eus barnet,
Ur varnig all dezhi 'vo graet
Graet 'vezo un donell nevez
Da vont war-vor, en gward Doue

IV
He fried neuze a lâre
D'Henori, er gêr p'arrue:
- Henori, gwisket ho tilhad,
M'yefomp d'ar bal, da di ho tad.

- Biskoazh n'am eus bet refuzet
Mont lec'h m'ho pije din laret,
Ispisial da di ma zad,
Eno medi ma holl ebat

Demad deoc'h-c'hwi, ma zad roue! -
- Ha deoc'h ivez, ma merc'h Doue. -
- Penaos ez on bet deoc'h manket,
P'eo d'ar groug oc'h eus ma barnet? -

- Tavet, Henori, n'ouelet ket,
Ur varn all deoc'h c'hoazh a zo graet
Graet 'zo deoc'h un donell nevez
Da vont war-vor, en gward Doue.

N'oa ket ar ger peur-lavaret,
Barzh an donell ez eo lakaet;
Barzh an donell ez eo lakaet,
Ha war ar mor ez e leusket.

Aet eo barzh an donell nevez,
Leusket war-vor, en gward Doue.....
Rag he fried a c'houlenne
Eus ar vartoloded, un deiz:

- Martoloded, din-me lâret,
N'oc'h eus gwelet tonell ebet? -
- N'hon eus gwelet tonell ebet,
An hini 'n eus kollet, klasket;

Met hini santez Henori,
'Zo diskennet en Hiberni;
'Zo diskennet en Hiberni,
Ni ya bemdez d'he saludiñ.

Barzh en korfig he inosant
A zo div rozenn ekselant;
A zo div rozenn ekselant,
Mar na ve roue, sur 'vo sant! -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- Ma fried paour, din lavaret,
Ha ganin d'ar gêr a teufet? -
- Biskoazh n'am eus bet refuzet
Mont lec'h m'ho pije din lâret.

Ho mamm he doa deoc'h lavaret
Penaos e oan gwreg d'ur beleg;
Penaos e oan gwreg d'ur beleg,
Ar wirionez bremañ 'welet. -

- Ma fried paour, din lavaret,
Pe boan dezhi vezo roet?
Me am eus seitek mereuri,
Hag o c'harfe holl o teviñ;

Garfe an tan en izellañ,
Kerkoulz evel en uhellañ,
Rak ma 'z on bet ken glac'haret,
Eo ma mamm a zo bet kiriek ! -



Le sujet

SAINTE HENORI

I
Ecoutez tous, et vous entendrez
Un gwerz nouvellement composé;
Un gwerz nouvellement composé,
C'est à sainte Henori qu'il est fait.

Jamais son père ne l'a supportée,
Jamais il ne lui a désiré de bien ;
Il n'a fait que la chasser de son pays,
Et la priver de ses biens.

Mais hélas! il est tombé malade,
Et la maladie le malmène;
Et les prophètes lui disent
Que s'il tette un sein vierge, il sera guéri;

S'il tette un sein vierge, il sera guéri,
S'il appartient à une de ses filles.....

II
Le roi de Brest disait
Un matin :

- Je vais trouver ma fille aînée,
C'est celle-là que j'aimais la première
- Bonjour à vous, ma fille aînée,
C'est vous que j'aimais la première.

Je suis en proie à une maladie,
Et les prophètes me disent
Que si j'avais le lait d'un sein vierge, je serais guéri,
S'il appartenait à une de mes filles. -

- En cela, mon père, je ne puis vous secourir
En autre chose, je ne dis pas,
En toute autre chose je vous secourrai,
Sans nuire à mon corps ni à mes biens. -

Je vais trouver ma fille cadette,
C'est celle-là que j'aimais le plus:
Bonjour, ma fille cadette,
C'est vous que j'aimais le plus.

Je suis en proie à une maladie,
Et les prophètes me disent
Que si j'avais le lait d'un sein vierge, je serais guéri,
S'il appartenait à une de mes filles-. -

En cela, mon père, je ne puis vous secourir,
En autre chose, je ne dis pas;
En toute autre chose je vous secourrai,
Sans nuire à mon corps ni à mes biens. -

- Je vais trouver ma fille Henori,
Jamais je ne lui ai désiré de bien;
Je n'ai fait que la chasser de son pays,
Et la priver de ses biens.

Le roi de Brest disait,
En arrivant chez Henori
- Bonjour à vous, ma fille de Dieu. -
- Et à vous aussi, mon père roi ! -

- Je suis en proie à une maladie,
Et les prophètes me disent
Que si j'avais du lait d'un sein vierge, je serais guéri,
S'il appartenait à une de mes filles. -

- Que le Seigneur Dieu soit béni,
Puisque vous êtes obligé de recourir à moi, mon père!
Mettez-vous à genoux,
Je vais délacer ma poitrine. -

Aussitôt qu'elle eut délacé sa poitrine,
Son sein a été mordu par un serpent;
Son sein a été mordu par un serpent,
Et elle a poussé un cri.

Henori est sur son lit,
Et personne ne la console;
Et personne ne la console,
Si ce n'est son père le roi, celui-là le fait.

- Consolez-vous, Henori, ne pleurez pas,
Quand vous serez guérie, vous serez mariée;
Quand vous serez guérie, je vous marierai
Au plus beau fils de baron du pays.

III
Quand elle fut fiancée et mariée,
Après avoir été quelque temps avec son mari;
Après avoir été quelque temps avec son mari,
Sa mère lui a dit (1) :

- Sur ma foi, dit-elle, mon fils clerc,
Comme vous portez bien le bonnet!
J'ai vu votre femme dans le grenier,
Faisant le mal avec un prêtre ! -

- Taisez-vous, ma mère, vous péchez,
Car ma femme est une honnête femme;
J'ai épousé une honnête femme,
Et je l'aime de tout mon cceur.

(1) La mère du mari.

Taisez-vous, ma mère, vous péchez,
C'est mon valet de chambre que vous avez vu.
- Votre valet de chambre ne porte pas
Ni soutane, ni bonnet de prêtre. -

- Si je savais que cela fût vrai,
Je serais allé trouver mon père roi .....
Salut à vous, mon père roi !
- Et à vous aussi, mon fils de Dieu. -

- Quelle punition est due
A une pauvre femme mal mariée ! - (1)
- Si son mari est honnête homme,
Il faudra la juger sévèrement;

La condamner à l'épée ou au bûcher,
Ou à la potence : une mort prompte. -
- Que Dieu soit loué,
C'est votre fille Henori que vous avez jugée

- Si c'est Henori que j'ai jugée,
Je lui ferai un autre jugement :
On lui construira un tonneau neuf,
Pour l'exposer sur la mer, à la garde de Dieu

IV
Son époux disait alors
A Henori, en arrivant à la maison
- Henori, habillez-vous,
Pour m'accompagner au bal, chez votre père.

- Jamais je n'ai refusé
D'aller où vous me disiez,
Et surtout chez mon père,
Car là est tout mon bonheur:

Bonjour à vous, mon père roi
- A vous pareillement, ma fille de Dieu.
- Et comment ai-je pu vous manquer,
Pour m'avoir condamnée à la potence ? -

- Consolez-vous, Henori, ne pleurez pas,
Un autre jugement a été fait pour vous
On vous a construit un tonneau neuf,
Pour être exposée sur la mer, à la garde de Dieu.

A peine eut-il prononcé ces mots,
Qu'elle fut placée dans le tonneau;
Elle a été placée dans le tonneau
Et exposée sur la mer.

(1) Qui trompe son mari.

La voilà dans un tonneau neuf,
Exposée sur la mer, à la garde de Dieu
Son mari demandait,
Un jour aux matelots

- Matelots, dites-moi,
N'avez-vous pas vu un tonneau ? -
- Nous n'avons pas vu de tonneau;
Que celui qui a perdu, cherche;

Si ce n'est celui de sainte Henori,
Qui a abordé en Hibernie;
Qui a abordé en Hibernie,
Tous les jours nous allons la saluer.

Du corps de son innocent (enfant),
Sortent deux roses charmantes;
Sortent deux roses charmantes,
S'il n'est roi, il sera certainement saint!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- Ma pauvre femme, dites-moi,
Voulez-vous retourner avec moi à la maison
- Jamais je n'ai refusé
D'aller où vous me disiez.

Votre mère vous avait dit
Que j'étais la femme d'un prêtre;
Que j'étais la femme d'un prêtre,
Maintenant vous connaissez la vérité,-.

- Ma pauvre femme, dites-moi,
Quelle punition lui souhaitez-vous?
Je possède dix-sept métairies,
Et je voudrais les voir toutes en feu

Je voudrais voir le feu à la plus basse,
Aussi bien qu'à la plus haute,
Car si j'ai été dans la douleur,
C'est ma mère qui en est cause !


Une autre version, qui m'a été chantée au mois de septembre 1867, dans la presq'île de Locquirec, par une vieille mendiante nommée Barba Lucas, présente les variantes qui suivent :

Le roi de Brest, après avoir vainement imploré l'assistance de sa fille aînée et de la cadette, comme dans la première leçon, arrive chez Henori, qu'il a chassée de son pays, et privée de ses biens.

- Demad d'ac'h, ma merc'h Henori,
Pe tiegez en ho hini ?
- Leall ma zad, gwelet a ret,
Dour ha bara en ho reket ;

Dour ha bara en ho reket,
Hag ann douar ien da gousket ;
Hag ann douar ien da gousket;
Ha da bluëk ur men kalet ! -

- Me 'zo klanvet gant ur c'hlenved
Hag a zo diremed meurbed,
Ma lavar d'in ar brofeted,
M' am be ur vron werc'h venn iac'het -

- Kommerret skabel, azezet,
Ho sikour, ma zad, 'zo dleet. -
Ma 'z ia Henori d ann daoulinn,
D' zispaka d'hi zad hi feutrinn.

Pa oa ar peutrinn dispaket,
Ur serpant gant-han 'zo lampet ;
Ur serpant gant-han 'zo lampet,
Ha bron Henori 'n euz troc'het !

Neuze kerkent 'tiskenn un el,
En he zorn gant-han ur vron sklezr ;
En he zorn gant-han ur vron sklezr,
'Zervij da c'holou, d' ganteler.
- Bonjour à vous, ma fille Henori,
Quel est votre ménage ? -
- Ma foi, mon père, vous le voyez.
Du pain et de l'eau à votre dispositiom

Du pain et de l'eau à votre disposition,
Et la terre froide pour couche;
Et la terre froide pour couche,
Et une pierre dure pour oreiller ! -

- Je suis en proie à une maladie
Qui est sans merci,
Et les prophètes me disent que
Si j'avais un sein vierge, je guérirais -

- Prenez un escabeau et asseyez-vous,
Mon devoir est de vous secourir, mon père. -
Et Henori se met à genoux
Et découvre sa poitrine à son père.

Quand sa poitrine fut découverte,
Un serpent se précipita dessus ;
Un serpent se précipita dessus.
Et coupa le sein d'Henori !

Aussitôt descend un aigle,
Portant à la main un sein lumineux;
Portant à la main un sein lumineux,
Qui sert de lumière et de chandelier !

Quand Henori eut erré pendant sept ans sur la mer, dans un tonneau de sureau vert (skav-glaz), dit cette leçon, le prince Efflam se mit à sa recherche.

Pa oa ar seiz bloaz achuet,
'R prinz Efflamm d'hi c'hlask a zo et.
Ar prinz Efflamm a c'houlenne
Euz 'r verdedi, pa dremene :

- Merdedi, d'in-me lavaret.
N'oc'h euz gwelet tonnel a-bed? -
- Na ouzomp doare da hini,
Met hini santes Henori ;

Met hini santes Henori,
Advokades d'ar merdedi ;
Ter fourdelizenn ekselant
'Zo war galon hi inosant ;

'Zo war galon hi inosant;
Mar na ve roue, 'vezo sant !.....
- Demad d'ac'h, m' fried Henori,
C'hui 'zo 'n graz Doue, me n'on mui.

Diwar ma zreid 'on dizec'het,
Ma bleo diwar ma fenn 'zo et ;
Ma bleo diwar ma fenn 'zo et,
Ma mamm 'zo et gant 'nn drouk-speret ! -
Quand les sept ans furent accomplis,
Le prince Efflam se mit à sa recherche.
Le prince Efflam demandait
Aux matelots, en passant :

- Matelots, dites-moi,
N'avez-vous pas rencontré un tonneau ? -
- Nous n'en connaissons aucun.
Si ce n'est celui de sainte Henori ;

Si ce n'est celui de sainte Henori,
La protectrice des matelots :
Trois fleurs de lys excellentes
Sont sur le cœur de son innocent ;

Sont sur le cœur de son innocent,
S'il n'est roi, il sera saint !.....
- Bonjour à vous, ma femme Henori,
Vous êtes en la grâce de Dieu, moi, je ne le suis plus.

Je suis desséché sur mes pieds,
Et les cheveux me sont tombés de la tête ;
Les cheveux me sont tombés de la tête,
Et le diable a emporté ma mère! -

Il y a quelque analogie entre cette pièce et la Tour d'Armor, du Barzaz-Breiz (page 490, 6è édition).


Source

Musique dans "Musiques bretonnes", de Maurice Duhamel
Paroles extraites des "Gwerziou Breiz-Izel", de François-Marie Luzel, publié en 1868
Luzel a recueilli les paroles de cette version auprès d'Anne Salic, vieille mendiante, à Plouaret, en 1863
Air recueilli par Duhamel auprès de Menguy et Léon, de Carhaix